Tüm dünya olarak 2020 yılında başlayan ve iki yıl etkileri süren büyük bir pandemiden çıktık. Salgın şeklinde olan covid-19 pandemisi nedeniyle tüm dünyada tedarik zinciri durmuş, üretim durmuş ve bunun sonucu olarakta ekonomik olarak gerileme başlamıştır. Böyle zamanlarda insanların sokağa çıkamadığı anlarda ekonomik durgunluk baş gösterir ve bu olağanüstü durumun ortadan kalkmasından sonra ise büyük bir hızla çıkış başlar. Ve yine tüm dünya olarak pandemiden çıktık ve eskisi gibi kaldığımız yerden son hızla devam ediyoruz. Lakin bu seferde tüm dünyada pandeminin bir sonucu olarak yüksek enflasyon baş gösterdi ve tüm dünya hükümetleri bu konuda kendince önlemler aldı ve almaya devam ediyor...
Bu yazımızda kişisel finans yönetimi amacıyla ülkemizde son günlerde büyük bir ilgi gören borsayı dolayısıyla hisse senetlerini nelerin etkilediği konusunda bir araştırma - derleme şeklinde bir yazıyla sizlere aktarmaya çalışacağız...
Not: Burada okuyacağınız yazı hiçbir şekilde yatırım tavsiyesi niteliği taşımamaktadır. Doğacak fayda ve zararlardan yazı ve site sahibi mesul değildir.
Borsa yada hisse senedi nedir konusunda hiç bilgisi olmayan birisi için hisse senedi bir şirketin sahip olduğu belirli miktar bir payı insanların satın alması için satılabilir hale getirdiği ve mali bir değeri olan ortaklık senedidir. Siz bir şirketin hisselerini satın alarak sahip olduğunuz oran kadar o şirkete ortaksınız diyebiliriz. Bu hisse senetlerinin satıldığı ve kontrol edildiği yer ise borsa olmaktadır. Ülkemizde Borsa İstanbul adıyla geçmekte ve Bist100, Bist30 gibi çeşitli alt kategorilerde isimlendirilmektedir.
Hisse senedi nedir borsa nedir öğrendikten sonra asıl konumuza dönelim, yani bir hisse senedinin fiyatını ne belirler yada neler etkiler. Bu konuda söylenebilecek olan en geçerli kriter normal şartlar altında arz - talep dengesidir. Yani bir hisseyi satın almak isteyenlerin sayısı, satanlardan çok ise o hissenin fiyatı yükselir, tam tersi durumda ise fiyatı genellikle düşer. Tabi bu dediğimiz gibi normal zamanlar için geçerlidir.
Bunu daha anlaşılır kılmak için bir örnek verelim. Türkiye'de doğalgaz keşfinin açıklandığı günün ertesinde doğalgaz şirketlerinde büyük bir yükseliş gerçekleşti. Burada insanlar, bu keşfin doğalgaz şirketlerine fayda sağlayacağı düşüncesine girdiler yani beklentiye girdiler ve topluca bu tür hisseleri satın alma yoluna gittiler. Şimdi vereceğimiz örnek ise kendi içerisinde farklı sorgulamalar barındırmakta. Şöyle ki, ülkemizi vuran deprem felaketinde en çok yükselen hisseler çimento hisseleri olmuştu. Nedeni gayet basit, deprem sonrası yapılacak olan evler için çimento gerekeceği için bu alandaki şirketlerin değer kazanacağı beklentisi ile bu tür bir alımlar neticesinde çimento hisseleri yükselmiştir...
Burada verdiğimiz örneklerin tam tersinide düşünürsek, örneğin bir gayrimenkul yatırım ortaklığı şirketinin bir bölgede yapacağı bir yatırım için alınan çed raporunun, yerel mahkemece iptal edilmesi nedeniyle işlerin durması gibi bir neden, hisselerin bir anda çakılmasına neden olabilmekte. Yine tam tersi durumda olabilmekte...
Yukarıda arz ve talep dengesinden bahsettik fakat bir hisse senedinin fiyatını etkileyen faktörler sadece arz ve talepten ibaret değildir. Bir dizi faktör birlikte hareket ederek hisse senetlerinin fiyatlarının belirlenmesinde rol oynayabilir.
Bu faktörlere sırasıyla göz atalım;
Şirketin Genel Durumu
Şirketler için mevcut durumlarını 3'er aylık zaman dilimlerinde açıkladıkları kısaca bilanço olarak isimlendirilen raporlarda kar ve zarar durumları gibi birçok önemli bilgileri içeren raporlar hisse senedinin yükseliş yada düşüş trendine girmesine neden olabilir. Açıklanan güçlü kar durumları, şirketin geleceği açısında olumlu bir hava olarak algılanabilir, tam tersi durumda ise negatif bir hava estirebilir.
Bir hisse senedinde sıçrama yada düşüşe neden olabilecek bazı şirket durumlarını şu şekilde listeleyebiliriz;
Genel Ekonomik Durum
Bir ülkedeki genel ekonomik durum hisse senetlerine olan güveni arttırabilir. Şöyleki işsizlik oranlarının azalması yani istihdamın artması, yeni yatırımların yapılıyor olması borsa yatırımcıları için güven ortamı oluşturabilir ve alternatif yatırım araçlarına nazaran borsaya yönelmeleri daha kolay olabilmektedir. Tam tersi durumda da ekonomik olarak kötüye gidiş güven sarsıcı olarak algılanabilir ve buda hisse senetlerini olumsuz olarak etkileyebilmektedir. Kısaca ekonomik büyüme tahminleri borsada olumlu hava estirmektedir.
Enflasyon
Enflasyonu kısaca açıklamak istersek, bugün satın aldığınız bir mal 10 lira ise bir gün sonra 12 lira olabilir, bir ay sonra 15 lira olabilir 3 ay sonra 20 lira olabilir ve bir maldaki artış tüm mallardaki artışı tetikleyebilir ve önüne geçilemez bir hal alabilir. Böyle durumlarda yatırımcılar ekonomi konusunda gerginleşebilir ve hisselerin bir kısmını elden çıkarıp tarih boyunca değerini hiçbir zaman kaybetmemiş olan altın gibi kıymetli metallerde değerlendirmeyi düşünebilir. Tabi burada enflasyon etkisiyle bazı alanlarda örneğin elektronik ve lüks tüketim malları konusunda faaliyet gösteren hisse senetlerinde düşüş gözlemlenebilirken, herkesin her zaman ihtiyaç duyduğu ve duyacağı temel gıda, hijyen, sağlık ürünleri, ecza gibi alanlarda ise tam tersine bir yükseliş söz konusu olabilmektedir.
Faiz Oranları
Şirketler ihtiyaç duydukları finansmanı kendi öz sermayelerinden karşılayabildikleri gibi bankadan alınacak olan krediler ile de karşılama yoluna gidebilmektedirler. Bu konuda önem arz eden konu ise alınan borç paranın ne kadara mal olacağı konusudur. Faiz oranları yüksek olduğunda şirketlerin bu faizi öderken şirket karlılığından bir miktar feragat etmeleri gerekecektir bu da yatırımcılar gözünden bakıldığında ise şirketlerin geleceği hakkında negatif yorumlara neden olabilir.
Yine faiz oranlarının bir başka götürüsü ise mevduat hesaplarına verilecek olan yüksek faiz getirisi nedeniyle yatırımcıların hisse senedi piyayasından çekilmeleri, hatta iş insanlarının yatırım yapmak yerine faiz getirisi ile bireysel kazançlara yönelmeleri neticesinde genel bir durgunluk ve hisse senedi fiyat düşmelerinin gerçekleşmesi mümkün olabilmektedir.
Tüketici Harcamaları
Tüketici harcamalarındaki yükseliş ve azalışlar hisse senetlerindeki yükseliş ve düşüşü tetikleyebilme potansiyeline sahiptir. Şurada yer alan bilgiler 2022 yılında hane halkının harcamalarını göstermektedir. Harcamalar incelendiğinde en yüksek payı gıda ve alkolsüz içeceklerin aldığı, sonrasında ise konut ve kira harcamaları, ulaştırma, mobilya ve ev eşyaları, giyim, haberleşme gibi çeşitli alanların geldiği görülmektedir. Özetle tüketici harcamalarındaki artış ve azalış şirketlerin hisse değerlerini etkileme potansiyeline sahip olabilmektedir.
Dünya Olayları
Artan nüfus ve ülkelerin birbirine olan ihtiyaçları nedeniyle bir yerde yaşanan istenmeyen bir olay, kelebek etkisi gibi tüm dünyada farklı şekillerde yansımalara neden olabilmekte. Dünya borsalarında bu tür olaylara bakıldığında, Kenenedy suikasti, 11 Eylül saldırısı gibi olaylar tüm dünyadaki jeopolitik konuları etkilemekte ve borsalar bu konudan olumsuz etkilenmektedir. En çarpıcı ve yakın tarihli bir örnek olarak Rusya - Ukrayna arasında fiilen yaşanan ama genel olarak Nato ülkeleri ile Rusya arasında yaşanan gerçek bir savaş ambargoların, çeşitli tedarik zincirlerinin kısıtlanması, gıdaya erişimde yaşanan zorluklar, göç ve daha bir çok olumsuz nedene evrilmekte ve buda dünyadaki ticaret hayatını olumsuz etkilemekte. Tabi burada da yine kazanan başka sektörler olmakta, özellikle savunma sanayisi ve ilaç, ecza sanayisi gibi durumlar maalesef ki bu savaşın kazananı tarafında yer almaktadır.
Büyük Yatırımcılar (Balinalar - Fonlar)
Büyük yatırım fonları, tabiri caizse balinalar yada yerel adlarla tahtacılar sahip oldukları büyük sermaye ile hisse senetlerindeki yükseliş ve düşüşe sebep olabilmektedir.
Diğer Yatırım Araçları
İnsanlar yatırım konusunda risk durumlarına göre çeşitli araçları kullanarak yatırım yaparlar. Bu yatırım araçları arasında döviz, emlak, arsa, araba, kıymetli metaller (altın, gümüş...) gibi çeşitli alanlar bulunmaktadır. Yukarıda saydığımız durumlar bu tür yatırımlar içinde geçerlilik arzetmektedir. Örneğin Türkiye'de artan enflasyon durumunda ulaşım aracı olan otomobiller birer yatırım aracı haline geldi ve ikinci el fiyatları sıfır araç fiyatlarını geçti. Burada stokçuluk ve diğer konularda bulunmakta fakat, böyle bir zamanda çok yüksek bir getiriye sahip olan bu yatırım araçları, borsaya nazaran daha çok tercih edilebilmekte. Yine aynı şekilde 60.000 dolar seviyelerine çıkan Bitcoin tarzı kripto varlıklar, hızlı yükselişlerde yüksek kazanç getirdikleri bir dönemde yatırımcıların yön değiştirmesine neden olabilmekte. Tabiki bunun tam tersi durumlarda stabil hale gelen diğer yatırımsal araçlar nedeniyle borsaya hem yerli hem de yabancı yatırımcı ilgisi, borsada rekorların kırılması olarak sonuç vermekte ve buda ralli dönemlerinin yaşanmasını sağlamaktadır.
Eski zamanlarda hisse senedi almak için bankaya müracat edilme dönemleri geçileli çok oldu ve yeni sistem olarak elektronik ortamda hisse alım ve satımı fiyatların oluşması noktasında büyük bir hız kazandırmakta ve gelişen olayların değerlendirilmesi sonrasında alım ve satım işlemleri saniyeler içerisinde yapılmakta ve buda fiyatların anlık olarak değişmesine imkan tanımaktadır.
Özellikle Türkiye gibi ülkelerde hem jeopolitik hem de siyasal olarak çok hareketli ortamlarda bir gecede dolar fiyatının düşmesine müteakip borsanın uçuşa geçmesi olağan bir durumdur. Kısacası her saniye gelişen yeni bir olay, hisse senetlerinin fiyatlarına olumlu yada olumsuz olarak yansımaktadır.
Türkiye'yi baz alırsak, bir gecede 18 liradan 12 liraya kadar doların düşebildiği, yada 1 ay içerisinde 20 liradan 26 liraya çıkabildiği zamanlarda borsa gibi yatırım araçlarına ayak uydurmak çok kolay olmayacaktır. Kişisel finans varlıklarımı korumak ve hatta arttırmak istiyorsak uzmanların bazı tavsileri bulunmakta...
Profesyonel Tavsiyeye Uyun
Borsada hiç kaybetmemiş olabilirsiniz yada çok fazla kaybetmişte olabilirsiniz. Eğer ne yapacağınızı tam olarak bilmiyorsanız bu işi sizin yerinize yapacak olan fonlara yada finans danışmanlarınıza güvenmek sizler için daha iyi bir tercih olabilir. Çeşitli aracı kurumlar ve yatırım danışmanlık firmaları sayesinde daha az riskli olarak yatırımlar yapabilirsiniz.
Finansal Okur - Yazarlık
Borsa hakkında söylenen en temel şey borsa bir oyun aracı değildir. Borsada oynanmaz, yatırım yapılır kavramlarıdır. Eğer siz borsada bir işlem yapmayı planlıyorsanız, yatırım yağacağınız şirket ve endüstriler hakkında öğrenebildiğiniz kadar bilgiyi öğrenmeye bakın. Evet çok şirket var ama para kaybetmektense az kazanmak daha iyi olabilir bazen...
Güncel Bilgiyi Takip Edin
Borsa hakkında birçok araştırma yapılmış ve daha çok para kazanma amacıyla yapılan al sat işlemlerine nazaran doğru şirketlere yapılan yatırımın uzun vadede çok daha fazla kazandırdığı bir çok kitapta ve araştırmada geçmektedir. Uzun vadeli bir yatırımcı olsanız dahi, bir hisse senedinin en yüksek ve en düşük rakamlarını bilmek, bilançoları hakkında güncel bilgiye sahip olmak şirketin geleceği hakkında sizlere çok daha fazla yarar sağlayacaktır. Bu konuda birçok yazılım ve uygulama mevcut olmakla birlikte, sosyal medyada bu konuda paylaşım yapan hesapları da takip etmek size fayda verebilir.
Karar Konusunda Aceleci Olmayın
Borsa konusunda yatırımcılar için rasyonel tabiri kullanılır. Yani akla yatkın hamleler yapan, akıllıca düşünen manasında kullanılan bu tabir, irrasyonel terimi ile karşıt anlama geçmektedir. Yine borsada en önemli şeylerden birisi olan insan psikolojisi, yani düşme durumunda devamlı düşüceğini düşünmek gibi, yükseliş durumlarında devamlı yükseleceğini düşünerek gerekli çıkma zamanlarında geç kalma durumları yaşanabilir. Ünlü ve dünyanın en zengin insanlarından biri olan Warren Buffett'ın uzun vadeli yatırım stratejisi çok kolay görünsede, pratikte uygulayacak sabır ve dirayet maalesef herkeste bulunmamakta. Yinede siz siz olun karar verirken aceleci olmayın.
Size Ait Olmayan Para ile Yatırım Yapmayın
Borsada ralli olarak tabir edilen yükseliş zamanlarında herkesin birşeyler kazandığını görüyor ve içten içe sizinde onlar gibi kazanmak istediğinizi anlıyabiliyorum. Eğer elinizde ihtiyaç duymadığınız nakit bir para yok ise banka kredi kullanarak yapacağınız borsa yatırımı umarım size kötü sonuçlar getirmez. Kısa vadede zenginlik hayali ile girilen bu yolda rüzgarın ters esmesi neticesinde çok daha fazla zarar etme ihtimalini de gözden kaçırmayın.
Sonuç olarak borsada hisse fiyatlarını etkileyebilecek çeşitli faktörler bulunmaktadır. Bunlara ek olarak dönemsel artışlar, hava durumları, iklimsel değişiklikler, icatlar gibi birbirinden farklı faktörleri de hesaba katmayı unutmamak gerekir. Son olarak eksik yada yanlış yazdığımız bir kısım var ise yorum olarak bizleri düzeltmeyi ve bilgilendirmeyi eksik etmeyiniz...